Cách trình bày một bài báo khoa học

Phong cách viết nghiên cứu

Phong cách viết của một bài nghiên cứu nên trang trọng. Điều đó có nghĩa là không sử dụng “let’s”, mà phải viết là “let us”.

💡 Về cách rút gọn từ ngữ:
Ở Việt Nam, việc rút gọn từ rất phổ biến. Ví dụ:

• Nhật Bản (Japan) thường được rút gọn thành “Nhật”.
• Hàn Quốc (Korea) được rút gọn thành “Hàn”.

Một ngày nọ, tôi ở nhà và suy nghĩ về điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta rút ngắn tên của nhiều quốc gia khác.

• Đan Mạch (Denmark) có thể rút gọn thành “Đan” (nghĩa là “đan lát”).
• Na Uy (Norway) có thể rút gọn thành “Na” (nghĩa là “quả na”).

Tôi nhìn lên, ngay đối diện bếp là một cây na. Nghe có vẻ thú vị, nhưng phong cách viết như vậy không nên được sử dụng trong văn bản trang trọng.

Ký hiệu

📌 Trong hầu hết các trường hợp, một ký hiệu chỉ nên được sử dụng để biểu thị một đối tượng duy nhất.
✅ Khác với ngôn ngữ, nơi một từ có thể mang nhiều nghĩa, điều này có thể gây nhầm lẫn khi sử dụng ký hiệu trong văn bản khoa học.

📌 Quy ước ký hiệu:
✅ Ký hiệu bạn sử dụng nên tuân thủ theo quy ước và có thể giải thích được nếu cần.
🚫 Nếu không, nó có thể dễ dàng gây hiểu lầm.

💡 Ví dụ:
Thuật ngữ FA thường được hiểu là “forever alone” (mãi mãi cô đơn).
❌ Nhưng nếu bạn dùng nó để biểu thị “family adverse” (phản đối gia đình), thì điều đó có thể gây nhầm lẫn, dù đôi khi chúng có thể liên quan!

📌 Một ví dụ nghiêm túc hơn trong thống kê:
✅ Các ký tự in đậm và viết thường thường có ý nghĩa khác nhau:

• Ký tự in đậm như , thường biểu thị vector.
• Ký tự không in đậm như , , thường biểu thị hằng số.

🚫 Viết khác đi có thể gây nhầm lẫn.

Ký hiệu

Nếu bạn có nhiều ký hiệu, tốt nhất là tạo một bảng ký hiệu, có thể đặt trong phần chính của bài viết hoặc tài liệu bổ sung.

📌 Lợi ích:

• Giúp người đọc tra cứu bảng nếu họ không nhớ ký hiệu đó có ý nghĩa gì.

Nhắc lại những gì bạn đã viết

Hãy nhớ rằng không ai nhớ hết mọi thứ bạn đã viết sau khi chỉ đọc một lần.
✅ Nhắc lại nội dung đã đề cập trước đó không chỉ hợp lý mà còn giúp người đọc theo dõi tốt hơn.
📌 Lưu ý: Khi lặp lại, nên diễn đạt lại (rephrase) hoặc điều chỉnh một chút, vì sao chép y nguyên có thể bị coi là đạo văn.

Giữ sự nhất quán và chính xác

📌 Khi viết, hãy đảm bảo sự nhất quán
✅ Ví dụ về thì:

• Nếu dùng thì hiện tại, hãy duy trì xuyên suốt bài viết.
• Nếu dùng thì quá khứ, hãy giữ nguyên thì đó.
  🚫 Đừng nhảy từ thì này sang thì khác trong cùng một bài viết!
  💡 Nếu cần, hãy thảo luận với các tác giả khác của bài báo để duy trì phong cách viết nhất quán.

✅ Ví dụ về thuật ngữ:

• Cả “data sets” và “datasets” đều được chấp nhận, nhưng chỉ chọn một cách viết và dùng xuyên suốt bài viết.
• Không nên mang “tâm trạng thất thường” vào bài viết! 😆

✅ Chính xác về tên thuật toán
Ví dụ, thuật toán Multiple Imputation by Chained Equations thường được viết tắt là MICE.

❌ Nếu sinh viên viết MICE đúng chỗ, nhưng ở phần khác lại viết thành Mice, đó là sai.
😆 Tôi đã hỏi: “Mice (Loài chuột) nào đó? Chuột đồng hay chuột cống?”

💡 Nếu một ngày nào đó tôi gợi ý sinh viên nghiên cứu về Explainable AI, cụ thể là thuật toán LIME (Local Interpretable Model-Agnostic Explanations), tôi có thể hỏi:
“Loại Lime nào vậy? Chanh xanh hay chanh vàng?” 🍋

✅ Hãy nhớ rằng viết hoa rất quan trọng!

Tránh mơ hồ

🚫 Khi viết, tránh sử dụng từ ngữ mơ hồ như “có thể”, “thường”,…
✅ Ví dụ:
❌ Tránh viết: “The model is often trained on…”
✅ Viết rõ ràng: “The model is trained on…”

📌 Lý do: Đây là phương pháp, không có chuyện “thường” hay “có thể”, chỉ có “có” hoặc “không”.

Những ký hiệu này có ý nghĩa gì?

📌 Khi bạn có ký hiệu hoặc phương trình thú vị, hãy giải thích cho người đọc ý nghĩa của chúng.
💡 Ví dụ: Nếu bạn chỉ cho ai đó phương trình của nửa trái tim, họ sẽ không tự hiểu rằng bạn muốn họ vẽ nửa còn lại, bạn cần nói rõ điều đó.

Trích dẫn

Khi bạn viết một tuyên bố về kết quả đã biết, bạn nên trích dẫn để củng cố luận điểm của mình.

💡 Ví dụ: Nếu bạn muốn giới thiệu ngắn gọn về thuật toán điền dữ liệu GAIN, bạn cũng nên trích dẫn bài báo gốc về thuật toán này.

🚫 Khi nào không cần trích dẫn?

• Nếu bạn đề cập đến điều quá đơn giản hoặc đã quá phổ biến, không nhất thiết phải trích dẫn.
• Nhưng nếu bạn nói rằng nhiều phương pháp có đặc điểm A hoặc B, bạn cần cung cấp một số trích dẫn để chứng minh.

📌 Lưu ý: Trích dẫn không có nghĩa là bạn có thể sao chép nguyên văn câu của tác giả khác vào bài viết của mình, trừ khi bạn đặt trong dấu ngoặc kép.

🔍 Kiểm tra đạo văn
Khi bạn nộp bài, hệ thống sẽ dùng phần mềm để kiểm tra xem bài của bạn giống với các bài có trên mạng bao nhiêu phần trăm.

• Nếu phát hiện vấn đề, bài báo của bạn có thể bị từ chối (reject).

💡 Mẹo tránh đạo văn
Trước khi submit paper, hãy kiểm tra xem bạn có vô tình sao chép nội dung từ bài viết cũ của mình hoặc của người khác không.

• Grammarly có một công cụ kiểm tra đạo văn tại Grammarly Plagiarism Checker.
• Nếu bạn sử dụng phiên bản web của Grammarly, tính năng kiểm tra đạo văn có sẵn ở góc dưới bên phải.

📌 Tình huống thực tế
Trước khi submit bài báo, tôi mới phát hiện ra rằng có một sinh viên sao chép nguyên văn một đoạn từ bài báo khác.

Hỏi sinh viên đó, em ấy bảo:
“Em cite bài người ta rồi mà chị.”

Nhưng chỉ trích dẫn không có nghĩa là có thể sao chép nguyên văn, ngay cả khi bài báo đó là của chính mình.
💡 Nếu bạn lười hoặc tiếng Anh chưa tốt, có thể nhờ ChatGPT rephrase, nhưng phải kiểm tra lại.

Biểu đồ

📌 Hiển thị biểu đồ không chỉ giúp minh họa thí nghiệm mà còn giúp khám phá hiệu suất của các phương pháp được so sánh.

💡 Ví dụ:

• Phương pháp của bạn có thể không tốt hơn đáng kể so với các phương pháp khác.
• Nhưng phương pháp của bạn có thể ổn định hơn.
• Với một biểu đồ, bạn có thể thấy rõ điều này, trong khi bảng số liệu có thể không thể hiện được rõ ràng.

📌 Để có biểu đồ tốt, bạn cần:

✅ Chọn đúng loại biểu đồ:

• Biểu đồ cột, biểu đồ đường, đồ thị phân tán, biểu đồ hình tròn, biểu đồ tần số,…
• Nếu không biết chọn loại nào, hãy xem các bài báo tương tự trong lĩnh vực đó thường sử dụng loại gì.

✅ Giữ đơn giản và nhất quán:

• Tránh lộn xộn. Chỉ bao gồm các yếu tố giúp hiểu rõ dữ liệu.
• Nếu bạn dùng một chủ đề màu cho biểu đồ cột, hãy cân nhắc sử dụng cài đặt tương tự cho các bộ dữ liệu khác.

✅ Ghi nhãn rõ ràng:

• Luôn có tiêu đề rõ ràng, ngắn gọn.
• Ghi nhãn các trục đúng cách và bao gồm đơn vị đo lường nếu cần.
• Sử dụng chú thích (legend) nếu cần thiết, nhưng đừng lạm dụng.

✅ Đảm bảo độ phân giải cao:

• Biểu đồ phải rõ ràng và dễ đọc ngay cả khi in.
• Độ phân giải tối thiểu: 150-300 dpi.
• Nếu DPI quá cao và bài báo có nhiều hình, thì rendering sẽ nặng và thậm chí có thể làm file không compile được.
• Sử dụng định dạng vector (như .SVG hoặc .EPS) khi có thể, vì chúng không bị vỡ hình khi phóng to hoặc in.

✅ Sử dụng màu sắc hợp lý:

• Dùng màu để làm nổi bật điểm dữ liệu hoặc xu hướng quan trọng, nhưng đừng lạm dụng.
• Tôi từng có một sinh viên vẽ biểu đồ trắng đen, khi hỏi lý do, em ấy trả lời:
  “Vì em thích sự đơn giản!”
• Cuối cùng, em ấy đổi sang biểu đồ màu, nhưng khi tôi hỏi tại sao chọn màu đó, em ấy bảo:
  “Chủ đề Ukraine đang phổ biến.🤣”
• Tôi đáp lại:
  *”Khoa học nên độc lập với chính trị.😂”*
• Cuối cùng, em ấy hoàn thành biểu đồ và chúng tôi đã nộp bài báo.

✅ Đảm bảo biểu đồ dễ hiểu khi in đen trắng (một số tạp chí chỉ in bản đen trắng).

Format bài báo một cách chuyên nghiệp

✅ Dùng môi trường itemize thay vì gạch đầu dòng để bài viết trông chuyên nghiệp hơn.
✅ Tránh lỗi chính tả và lỗi định dạng, vì điều này có thể khiến reviewer không vui.

💡 Nếu reviewer không vui, thì… 😅

Tuân theo hướng dẫn của tạp chí

Nếu bạn gửi bài đến một tạp chí cụ thể, hãy đảm bảo tuân thủ các hướng dẫn về biểu đồ, bao gồm:

• Kích thước
• Định dạng
• Độ phân giải
• Chú thích
• Phong cách trình bày

💡 Ví dụ:
Nếu graph bị lệch sang phải, còn phần chữ thụt vào một đoạn, thì đây chưa phải định dạng chuẩn.

Điều chỉnh định dạng văn bản

Nếu cần sửa lại bố cục, bạn có thể sử dụng lệnh như \hspace{-1.5cm} để nhích hình sang trái một chút trong LaTeX.

Giới hạn số trang

Nếu giới hạn số trang mà hội nghị cho phép là 10, nhưng bạn chỉ viết 7 trang, người phản biện có thể nghĩ rằng phương pháp của bạn cần được giải thích hoặc nghiên cứu kỹ lưỡng hơn. Kết hợp với các yếu tố khác, điều này có thể dẫn đến việc bị từ chối.

Đôi khi, việc bài báo của bạn được chấp nhận hay không còn phụ thuộc vào tâm trạng của người phản biện, và đây có phần giống như một trò chơi tâm lý.

💡 Lời khuyên: Nếu bạn có không gian để mở rộng, hãy bổ sung thêm phân tích hoặc thảo luận để đảm bảo bài viết có chiều sâu hơn.

Dấu phẩy và dấu chấm

✅ Đúng vậy! Ngay cả khi bài báo của bạn chứa các phương trình, bạn vẫn cần đặt dấu phẩy và dấu chấm sau các phương trình, giống như khi viết câu văn.

💡 Ví dụ sai (thiếu dấu câu):
$$ f(x) = 3x + 7 $$
$$ g(x) = x^2 – 5 $$
$$ h(x) = f(x) + g(x) $$

✅ Ví dụ đúng (có dấu câu đầy đủ):
$$ f(x) = 3x + 7, $$
$$ g(x) = x^2 – 5, $$
$$ h(x) = f(x) + g(x). $$

📝 Mẹo: Nếu bạn thường quên điều này, hãy kiểm tra và thêm tất cả dấu phẩy và dấu chấm vào cuối quá trình viết để đảm bảo bài báo của bạn được trình bày chỉn chu.

Cấu trúc đoạn văn phân tích kết quả thí nghiệm

Mỗi đoạn chỉ nên tập trung vào một ý chính.

1. Câu mở đầu: Nêu điểm chính mà đoạn văn muốn phân tích.
2. Ví dụ cụ thể: Đưa ra bằng chứng từ thí nghiệm để minh họa cho ý chính.
3. Giải thích lý do: Giúp người đọc hiểu tại sao kết quả lại có đặc điểm như vậy.
4. Câu kết luận: Tóm tắt lại ý chính rút ra từ đoạn văn.

💡 Ví dụ về cấu trúc đoạn:

Cấu trúc 1 (Tập trung vào các yếu tố riêng biệt)

• Phương pháp của tôi cho độ chính xác cao hơn.
• Phương pháp của tôi đặc biệt nổi trội với dữ liệu mất cân bằng.
• Tốc độ chạy của phương pháp đề xuất tốt hơn so với các thuật toán khác.

Cấu trúc 2 (Kết hợp các yếu tố liên quan)

• Phương pháp của tôi cho độ chính xác và thời gian chạy tốt hơn.
• Phương pháp của tôi đặc biệt nổi trội với dữ liệu mất cân bằng về cả độ chính xác và thời gian chạy.

💡 Tránh lặp lại:
Trong cấu trúc 2, cả độ chính xác và thời gian chạy đã được đề cập trong hai đoạn đầu, nên không cần thêm một đoạn riêng để nói về thời gian chạy nữa.

💡 Duy trì mạch và tính liên tục:
Trong cùng một đoạn, không nên viết một câu về độ chính xác, rồi một câu về thời gian chạy, rồi lại quay về độ chính xác. Thay vào đó, hãy giữ các yếu tố có liên quan cùng nhau để người đọc dễ theo dõi.

Viết phần chứng minh một cách thuyết phục

Người phản biện thường không có trách nhiệm kiểm tra chi tiết toàn bộ phần chứng minh của bạn, nhưng nhiều lần họ vẫn làm. Vì vậy, hãy giúp họ dễ dàng hiểu được ý tưởng của bạn.

✅ Không chỉ viết phương trình nối tiếp phương trình – hãy kể một câu chuyện và sử dụng từ nối để hướng dẫn người đọc.
✅ Giải thích ý nghĩa của phương trình – Phương trình này muốn chứng minh điều gì? Ý tưởng của nó là gì?
✅ Nếu chứng minh quá dài, hãy chia nhỏ nó thành các bước dễ hiểu hoặc các mệnh đề phụ, rồi trình bày từng phần một cách hệ thống.

💡 Ví dụ:

❌ Cách chưa tốt
Chỉ viết phương trình mà không có giải thích:
$$ f(x) = 3x + 7 $$
$$ g(x) = x^2 – 5 $$
$$ h(x) = f(x) + g(x) $$

✅ Cách tốt hơn
Giải thích từng bước:

• Đầu tiên, ta xét hàm đại diện cho sự thay đổi tuyến tính của dữ liệu.
• Tiếp theo, hàm mô tả sự biến đổi phi tuyến tính.
• Cuối cùng, ta tổng hợp hai yếu tố này bằng cách cộng và , dẫn đến:
  $$ h(x) = f(x) + g(x) $$
  Điều này cho thấy rằng mô hình kết hợp cả xu hướng tuyến tính và phi tuyến tính, giúp mô hình hóa dữ liệu phức tạp hơn.

Tóm tắt lại các điểm quan trọng

• Một đoạn chỉ nên tập trung vào một ý chính.
• Cấu trúc đoạn văn cần rõ ràng và tránh lặp lại.
• Duy trì mạch và liên tục trong lập luận.
• Chứng minh cần có giải thích, không chỉ là phương trình nối tiếp nhau.
• Chia nhỏ chứng minh thành các bước dễ hiểu nếu cần thiết.

Chia sẻ code

Việc chia sẻ code cũng giúp reviewer tổng hợp thông tin tốt hơn và cải thiện khả năng được accept. Tuy nhiên, cần chú ý cẩn thận là đặt cấu hình tốt nhất làm mặc định, vì mình thấy nhiều khi reviewer download code và chạy thì nhưng không có ký hướng dẫn nên chạy mặc định, kết quả ra không như trong paper nên họ reject.

Ch?nh s?a bài (revision)

xem thêm: